به گزارش خبرگزاری حوزه، مجموعه مباحث مهدویت با عنوان «به سوی جامعه آرمانی»، با هدف نشر آموزهها و معارف مرتبط با امام زمان عجلاللهتعالیفرجهالشریف، تقدیم شما فرهیختگان گرامی میشود.
مهدویت در منابع اهل تسنن
باورداشت «مهدویّت» و اندیشه ظهور حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف _ بر خلاف تصوّر عدهای _ نه تنها اختصاص به شیعه ندارد؛ بلکه بخش مهمّی از عقاید اسلامی به حساب میآید که بر اساس بشارتهای پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم، میان تمامی فرقهها و مذاهب اسلامی شکل گرفته است.
در حوزه اعتقادات اسلامی، کمتر موضوعی را میتوان یافت که تا این حد به آن اهمیت داده شده باشد.
احادیث مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف، در بسیاری از کتابهای معروف اهل سنّت نیز آمده است. در بیشتر این کتابها، از اوصاف و زندگی حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف، نشانههای ظهور، محل ظهور و بیعت، تعداد یاران و دیگر موضوعات سخن به میان آمده است.
مشهور میان مسلمانان در طول تاریخ این است که در آخرالزمان مردی از اهلبیت علیهمالسلام ظهور کرده و عدالت را آشکار میکند. مسلمانان از او پیروی میکنند و او بر کشورهای اسلامی چیره میشود. نام او «مهدی» است. (عبدالرحمن ابن خلدون، مقدمة العبر، ص ۲۴۵)
البته عده کمی از پذیرفتن اصل «مهدویّت» سر باز زده و با دلایلی سست به انکار آن پرداخته و آن را فکری شیعی معرفی کردهاند!
با مروری بر کتابهای روایی اهل سنّت روشن میشود که موضوع مهدویّت در این منابع نیز به فراوانی مورد اشاره قرار گرفته است. علاوه بر روایات فراوانی که در منابع اهل سنّت به صورت پراکنده به چشم میخورد، تدوین و تألیف کتابهای حدیثی مختص به حضرت مهدی علیهالسلام به وسیله دانشمندان اهل سنّت، گویای جایگاه والای «مهدویّت» در نزد آنان است.
متون اهل سنّت در بحث مهدویت را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
1. کتابهای عمومی:
در این کتابها به موضوع «مهدویّت» _ مانند بسیاری از مسائل دیگر _ به تناسب، اشاره شده است. از جمله موضوعاتی که به آن اشاره شده است، روایاتی مرتبط با بودنِ حضرت مهدی علیهالسلام از خاندان پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم و از فرزندان حضرت علی علیهالسلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام، خصایص حضرت مهدی علیهالسلام، زندگی و سیرت آن حضرت، چگونگی ظهور و حکومت ایشان و... .
اما بعضی از کتابهایی که بیشتر روایات مربوط به حضرت مهدی علیهالسلام در آنها نقل شده، عبارتاند از:
المصنف عبدالرزاق
این کتاب اثر ابوبکر عبدالرزاق بن همام صنعانی (م ۲۱۱ ق) است. وی در این کتاب، فصلی را با عنوان «باب المهدی» گشوده و در آن بیش از ده حدیث نقل کرده است. وی پس از این باب، با عنوان باب «اشراط الساعة» به برخی موضوعات دیگر اشاره کرده است. این اولین کتاب از اهل سنّت است که احادیث مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف را به شکلی منظم گرد آورده است.
کتاب الفتن
حافظ ابوعبدالله نعیم بن حماد المروزی (م ۲۲۹ ق) در کتاب الفتن احادیث فراوانی درباره حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف و صفات، ویژگیها و حوادث عصر او روایت کرده است. مصنف در مجموع، ده بخش را با عناوین مختلف به موضوعات مربوط به فتنههای آخرالزمان اختصاص داده است. چهار بخش نخست آن درباره حوادث و فتنههایی است که در روایات بدانها اشاره شده است. عمدة روایات مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف در بخش پنج و بعد از آن ذکر شده است.
المصنف فی الاحادیث و الآثار
حافظ عبدالله بن محمّد بن ابی شیبة الکوفی (م ۲۳۵ ق)، مؤلف کتاب یاد شده، در فصل ۳۷ آن، بخشی را با عنوان «الفتن» قرار داده است. او در این بخش، احادیثی را در رابطه با حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف و مباحث مربوط به او ذکر کرده است. در بعضی از این احادیث، به نام حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف تصریح شده است. از موضوعاتی که در این روایات مورد اشاره قرار گرفته، میتوان به ویژگیهای نسبی و اخلاقی مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف، مدت حکومت و عمر آن حضرت، شرایط پیش از ظهور، نشانههای ظهور و ویژگیهای دوران ظهور ایشان اشاره کرد.
مسند احمد
احمد بن حنبل ابوعبدالله الشیبانی (م ۲۴۱ ق)، از پیشوایان چهارگانه اهل سنّت است. وی در کتاب مسند، احادیث مختلف و متعددی را درباره حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف ذکر کرده است. این احادیث به ضمیمه کتاب البیان فی الاخبار صاحب الزمان و در مجموعهای با نام احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل به چاپ رسیده است.
در میان کتابهای نخستین حدیثی، مسند احمد بیشترین حدیث را در این موضوع ذکر کرده است.
سنن ابن ماجه
محمّد بن یزید ابوعبدالله القزوینی (م ۲۷۵ ق) از حدیث شناسان و محدثان معروف و زبردست اهل سنّت بوده و سنن وی در زمره صحاح ششگانه قرار گرفته است. وی در کتاب الفتن این مجموعه، بخشی را به بیان احادیث مهدی با عنوان «باب خروج المهدی« اختصاص داده است.
سنن ابو داود
این کتاب نیز یکی از صحاح ششگانه اهل سنّت بوده و به وسیله سلیمان بن الاشعث ابوداود السجستانی (م ۲۷۵ ق) نگارش یافته است. وی در این مجموعه، بخشی را با عنوان «کتاب المهدی» به صورت مستقل ذکر کرده است.
احادیث سنن ابوداود، یکی از منابع قابل ملاحظه درباره مهدویّت در نزد اهل سنّت است.
الجامع الصحیح
این کتاب از جملة صحاح ششگانه اهل سنّت است که به وسیلة محمّد بن عیسی ابو عیسی تَرمَذی سلمی (م ۲۷۹ ق) به رشته تحریر در آمده است. هرچند در این مجموعه حدیثی، تعداد احادیث مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف، بسیار اندک است؛ ولی با توجه به اسناد خوب آنها، این احادیثِ مهم و قابل توجه، دارای اطلاعات جامعی درباره حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف میباشند.
المستدرک علی الصحیحین
محمد بن عبدالله ابوعبدالله حاکم نیشابوری (م ۴۰۵ ق)، احادیث مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف را در فصلی خاص، در کتاب الفتن و الملاحم و در برخی قسمتهای دیگر به صورت پراکنده ذکر کرده است. وی در این احادیث به برخی موضوعات مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف _ اعم از نسب، ویژگیهای جسمانی، شرایط قبل از ظهور، اصل ظهور و مسائل مختلف دیگر _ پرداخته است.
کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال
علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی (م ۹۷۵ ق) با تالیف کتابی چون کنزالعمال، شهرت بسزایی دارد. این جامع حدیثی از جمله معروفترین مجموعههای حدیثی موجود اهل سنّت است. مؤلف _ که جداگانه تألیفی درباره حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف با عنوان البرهان فی علامات مهدی الآخرالزمان دارد _ در مجموعه حدیثی کنزالعمال علاوه بر روایات پراکنده، فصلی را با عنوان «خروج المهدی» گشوده و در آن دهها حدیث را از منابع مختلف نقل کرده است.
2. کتابهای حدیثی ویژه حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف:
دانشمندان اهل سنّت _ همانند عالمان شیعه _ تنها به وجود روایات مهدویّت در کتابهای مختلف بسنده نکرده، کتابهایی چند، ویژه حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف تألیف کردهاند. بعضی از این آثارِ ارزشمند از این قرار است:
اربعون حدیث
ابونعیم اصفهانی (م ۴۲۰ ق)، از دانشمندان بنام اهل سنّت، آثار و تألیفات فراوانی دارد. کتاب اربعون حدیث اکنون در دسترس نیست و اربلی در کتاب کشف الغمة فی المعرفة الائمة آن را آورده است. وی قبل از ذکر احادیث چنین گفته است: «من چهل حدیثی را که ابونعیم اصفهانی آنها را درباره مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف جمعآوری کرده، به طور کامل _ همانگونه که وی ذکر کرده _ آوردم.
البیان فی اخبار صاحبالزمان علیهالسلام
ابوعبدالله محمّد گنجی شافعی (م ۶۵۸ ق)، احادیث مربوط به مهدی و خصایص و ویژگیهای او را با ترتیب خاص و در ابواب منسجم، در این کتاب ذکر کرده است. وی در مقدمه کتابش _ برای ردّ اتهام شیعیبودنِ عقیده مهدویّت و اثبات آن به عنوان یک موضوع اسلامی _ اذعان میکند که در این کتاب، تنها احادیثی را آورده که از طریق اهل سنّت روایت شده و از ذکر روایات شیعی پرهیز کرده است.
او مجموع این احادیث را (هفتاد حدیث) در ۲۵ باب منظم کرده و حتی به بعضی از جزئیات مربوط به حضرت مهدی علیهالسلام نیز اشاره نموده است.
نکته قابل توجه اینکه وی _ به رغم انکار ولادت حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف از طرف بیشتر علمای اهل سنّت _ آخرین باب را چنین نامیده است: «فی الدلالة علی جواز بقاء المهدی حیاً». بر این اساس، وی نهتنها ولادت حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف را پذیرفته؛ بلکه هرگونه استبعاد در مورد طول عمر آن حضرت را منتفی دانسته است.
عِقد الدرر فی اخبار المنتظر
این کتاب، تألیف یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز مقدسی شافعی (م ۶۵۸) است. عقدالدرر به لحاظ جامعبودن و گستردگی، در نوع خود کمنظیر و منبع مهمّی برای کتابهای بعدی بوده است. مؤلف در مقدمه کتاب، انگیزه تألیف را چنین بیان میکند: «فسادِ زمان و مشکلات و گرفتاری مردم و مأیوسشدن آنها از اصلاح اوضاع و وجود کینهها بین آنان تا قیامت استمرار ندارد و از بین رفتن این مشکلات، با ظهور و خروج مهدی حاصل میگردد ... برخی این مسأله را به طور کلی رد میکنند و برخی دیگر نیز گمان میکنند جز عیسی، مهدیای وجود ندارد». مؤلف به تفصیل، این دو دیدگاه را مردود دانسته، با شواهد کافی این را غیر قابل پذیرش میشمارد و برای تدوین کتاب، احادیث مربوط به حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف را _ بدون ذکر اسناد آن _ نقل و منابع اصلی آن را بیان میکند. در بیشتر احادیث، از اظهار نظر درباره ضعیف یا صحیحبودن حدیث خودداری و فقط به ذکر آن بسنده کرده است.
مؤلف پس از مقدمهای قابل توجه، مباحث مهدویّت را در ابواب دوازدهگانه تنظیم کرده است.
العرف الوردی فی الاخبار المهدی علیهالسلام
جلالالدین عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی (م ۹۱۱ ق) احادیث امام مهدی علیهالسلام را در این کتاب به شکلی مبسوط و گسترده جمعآوری کرده است. این کتاب در ضمن مجموعه رسالههایی به نام الرسائلالعشر در مجموعهای بزرگتر با عنوان الحاوی للفتاوی به چاپ رسیده است.
وی در ابتدای این رساله مینویسد: «این بخشی است که احادیث و آثار واردشده راجع به مهدی را در آن جمع کردم و چهل حدیثی که حافظ ابونعیم آنها را ذکر کرده، به صورت خلاصه آوردم و آنچه او نیاورده بر آن افزودم و به صورت (ک) آن را رمزگذاری کردم.
البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان
این کتاب از جمله کتابهای حدیثی مفصل در باب مهدی عجلاللهتعالیفرجهالشریف است که بیش از ۲۷۰ حدیث را در بر گرفته و به وسیله علاءالدین علی بن حسامالدین مشهور به متقی هندی (م ۹۷۵ ق) نوشته شده است.
این بحث ادامه دارد...
برگرفته از کتاب «درسنامه مهدویت؛ نوشته خدامراد سلیمیان» با اندکی تغییر
نظر شما